Η αποκάλυψη του ενοίκου του “μεγάλου” τάφου στην Αμφίπολη πλησιάζει και ανεξάρτητα από τις διαστάσεις – ριάλιτι που έχει προσδώσει αυτή η κυβέρνηση στο γεγονός, στην πραγματικότητα πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της ελληνικής αρχαιολογίας που έγινε ποτέ. Οι διαστάσεις του ταφικού μνημείου (το μεγαλύτερο ταφικό μνημείο που βρέθηκε ποτέ στα Βαλκάνια) ενισχύει τη σημαντικότητα της ανασκαφής σε συνάρτηση με τη μοναδική ιστορική και πολιτιστική της αξία.
Οι τελευταίες εικασίες και πεποιθήσεις αρχαιολόγων, ότι ο τάφος μπορεί να ανήκει στον παιδικό φίλο και Μακεδόνα στρατηγό Ηφαιστίωνα έχουν στην ουσία ιστορική βάση, καθώς ο Αλέξανδρος είναι πιθανόν να είχε δώσει εντολές για ένα τόσο μεγάλο και μεγαλόπρεπο ταφικό μνημείο για τον πιο αγαπημένο του φίλο και αφοσιωμένο του στρατηγό. Εγείρονται βέβαια ερωτήματα για τον τρόπο και τη μυστικότητα της μεταφοράς της σωρού του Μακεδόνα στρατηγού, ο οποίος απεβίωσε δύο χρόνια πρίν τον Αλέξανδρο, το 321 π.Χ.
Ποιος ήταν όμως ο Ηφαιστίωνας; Για τον Ηφαιστίωνα και τους περισσότερους Μακεδόνες πολέμαρχους και στρατηγούς παρατίθενται περιορισμένα στοιχεία από τις έξι βασικές πηγές (Αρριανός, Ψευδοκαλλισθένης, Κούρτιος Ρούφος, Τρώγος, Πλούταρχος, Διόδωρος). που αναφέρονται πρωτογενώς και δευτερογενώς στους συνεργάτες και πολέμαρχους του Μ.Αλεξάνδρου. Ο Ηφαιστίωνας, γιος του Αμύντορα ήταν παιδί Μακεδόνων ευγενών που γεννήθηκε στην Πέλλα και από μικρό παιδί συνδέθηκε με εγκάρδια φιλία με τον Αλέξανδρο. Μεγάλωσε μαζί με τον Αλέξανδρο και ήταν ένας πειθαρχημένος και σεμνός αξιωματικός. Ήταν αφοσιωμένος στο φίλο και βασιλέα Αλέξανδρο , τόσο ώστε σε γραπτές πηγές αναφέρεται ότι ο Αλέξανδρος τον αποκαλούσε φιλαλέξανδρο, για να τονίσει την αφοσίωση του στον άνθρωπο Αλέξανδρο, αντίθετα με τον Κρατερό τον οποίο αποκαλούσε φιλοβασιλέα για να τονίσει την πίστη του στο βασιλιά Αλέξανδρο.
Σε ηλικία 22 ετών ο Ηφιαστίωνας διέσχισε τον Ελλήσποντο ακουθώντας την εκστρατεία του μακεδονικού στρατού. Ο στρατηγός πλέον Ηφαιστίωνας αναλάμβανε κατά καιρούς κομβικούς στρατιωτικούς ρόλους, όπως την συγκρότηση κράτους στην εχθρική Σιδώνα αλλά και τη διοίκηση του στόλου που κατευθυνόταν προς τη Φοινίκη αργότερα. Ανήκε στο σώμα των επίλεκτων του Μακεδονικού στρατού (εταίροι), οι οποίοι αποτελούσαν και ένα είδος σωματοφυλακής για τον Αλέξανδρο και ήταν ο κύριος εκφραστής της υλοποίησης της ανατολικής πολικής του μεγάλου στρατηλάτη. Ο Ηφαιστίωνας ταυτιζόταν με τον Αλέξανδρο στις απόψεις του περί συνδιοίκησης σε κάποιες περιοχές της Ανατολής από Μακεδόνες και Πέρσες αξιωματούχους, καθώς ήταν από τους λίγους που αντιλήφθηκε νωρίς ότι μόνο έτσι θα μπορούσε να διοικηθεί αποτελεσματικά η απέραντη νέα αυτοκρατορία.
Ο στραγητός Ηφιαστίωνας ήταν πάντα ενημερωμένος για τα προβλήματα και τις ελλείψεις του στρατού, τις εξοπλιστικές και κατασκευαστικές ανάγκες για την επιτυχή συνέχιση της εκστρατείας.
Πρότεινε και προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό του μακεδονικού στρατού, εντάσσοντας μέσα σ αυτόν και το ανατολικό στοιχείο, κάτι που ήταν απαραίτητο σε κάποιες περιπτώσεις για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων στρατιωτικών και γεωπολιτικών συνθηκών που αντιμετώπιζε ο μακεδονικός στρατός στην αφιλόξενη και άγνωστη ήπειρο της Ασίας. Ο Αλέξανδρος τον συμβουλευόταν συνέχεια ιδιαίτερα όσον αφορούσε στην κατάληψη νέων περιοχών στρατηγικής σημασίας, οι οποίες θα διευκόλυναν τον ανεφοδιασμό και την προέλαση του μακεδονικού στρατού.
Από κει και πέρα η ιστορική φιλία των δύο ανδρών κατά καιρούς έγινε πεδίο ανιστόρητης προβοκάτσιας και κινηματογραφικής ψευδοκουλτούρας, για καταναλωτικούς και εντυπωσιοθηρικούς φυσικά λόγους, οι οποίοι υποστήριξαν την ερωτική και σεξουαλική σχέση Αλέξανδρου και Ηφιαστίωνα. Οι ιστορικές αναφορές και πηγές βέβαια ποτέ δεν στήριξαν κάτι τέτοιο και στην ιστορία μπορούμε να μιλάμε μόνο με τα “όταν” και όχι με τα “αν” και τα “μήπως”.
Η φιλία των δύο ανδρών κατ αρχάς ήταν μια φιλία γαλουχημένη από τα λόγια του μεγάλου δασκάλου τους Αριστοτέλη που διακήρυττε στα Ηθικά του Νικομάχεια ότι “ η δυνατή φιλία ήταν ο απόλυτος έρωτας και ότι η φιλία είναι μια κατάσταση ζωής και όχι συναίσθημα”. (Ηθικά Νικομάχεια 1156b, 1157b). Εξάλλου ο Αριστοτέλης υποστήριζε και δίδασκε ότι ο φίλος είναι ο δεύτερο εαυτός (δεύτερος Αλέξανδρος – “φιλαλέξανδρος”) και ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει μόνο έναν τέτοιο φίλο (1170b και 1171a). Ολόκληρη η ελληνική και κλασική αρχαιότητα άλλωστε δίνει στη φιλία μια μεγαλειώδη και μοναδική διάσταση μέσα από πλήθος ιστορικών αναφορών και παραδειγμάτων.
Οι ιστορικοί Κούρτιος και Ιουστίνος αναφέρουν τον Ηφαιστίωνα παντού μόνο ως φίλο (amicus) του Αλέξανδρου και πουθενά ως εραστή (amans). Η αναφορά του Αιλιανού για την επίσκεψη των δύο ανδρών στην Τροία και την αποδοση τιμών από τον Αλέξανδρο στον Αχιλλέα και από τον Ηφαιστίωνα στον Πάτροκλο και πάλι δείχνει την αντίληψη της φιλίας και του ηρωισμού όπως διακατείχε και τους δύο ήρωες της Τρωικής εκστρατείας και κάθε άλλη ερμηνεία θα ήταν τουλάχιστον ανόητη και μικρόνοη, όπως και κάθε αναφορά και υπόνοια στην ερωτική σχέση ανάμεσα σε Πάτροκλο και Αχιλλέα. Ο Όμηρος πουθενά δεν αναφέρει τίποτα για ερωτική σχέση ανάμεσα στους δύο άνδρες και όσοι υποστήριξαν ανόητα αυτήν την άποψη τη στήριξαν στο μέγεθος της οδύνης και του πόνου του Αχιλλέα όταν χάθηκε ο Πάτροκλος!.
Ο Αρριανός, σε όλη του την ιστοριογραφία, μία μόνο φορά αναφέρει τον Ηφιαστίωνα ως “ερώμενο Αλεξάνδρου” (Λόγοι 2.12.1’7-8). Βέβαια η λέξη ερώμενος δεν είχει πάντα την έννοια που έχει σήμερα η λέξη ερωμένος, καθώς το ρήμα “ερω” σήμαινε απλά αγαπώ και με τον όρο “έρως” Πλάτωνας και Αριστοτέλης αναφέρονταν στη σχέση που βασίζεται σε αισθήματα βαθύτατης φιλίας και σεβασμού.
Η αλήθεια είναι ότι περιστατικά ομοφυλοφιλίας υπήρξαν στο στρατόπεδο των Μακεδόνων και καταγράφηκαν και από τον Αρριανό σε κάποιες αναφορές του, ωστόσο τα περιστατικά αυτά ήταν ελάχιστα σε αριθμό, ανάξια αναφοράς και όχι περισσότερα από αυτά που θα μπορούσαν να παρατηρηθούν ίσως ακόμα και σήμερα σε ένα στρατιωτικό σώμα! Γι αυτό και κάθε αναφορά στη φύση των σχέσεων των δύο ανδρών δεν διακατέχεται από προκατάληψη ούτε μισαλλοδοξία αλλά από απλή φιλαλήθεια, αναζήτηση και ανάδειξη της ουσίας των πραγμάτων. Άλλωστε μπροστά στο μεγαλείο της φιλίας και της ιστορίας τους όλα τα άλλα φαίνονται πολύ λίγα.
Άρθρο του φιλόλογου Δημήτρη Παπαδημητρίου
