Η αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων είναι πλέον αναγκαιότητα — όχι απλώς μια επιστημονική επιλογή. Η κτηνοτροφία, ως βασικός πυλώνας του πρωτογενούς τομέα, στηρίζεται σε έναν ζωτικό αλλά συχνά υποβαθμισμένο πόρο: τις βοσκήσιμες γαίες. Η ανάγκη για προστασία των βοσκοτόπων, αλλά και για στήριξη των ίδιων των κτηνοτρόφων στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων, μας οδήγησε στη δημιουργία ενός καινοτόμου ψηφιακού εργαλείου: του Γεωχωρικού Ψηφιακού Παρατηρητηρίου Παρακολούθησης & Αξιολόγησης Βοσκοτόπων.
Το έργο αυτό, που υλοποιείται με συγχρηματοδότηση του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης, αξιοποιεί τεχνολογίες γεωπληροφορικής, αισθητήρων και τηλεπισκόπησης για να δώσει απαντήσεις σε ένα παλιό αλλά μέχρι και σήμερα άλυτο πρόβλημα: πού, πότε και σε ποιο βαθμό μπορούμε να βόσκουμε με ασφάλεια, χωρίς να υποβαθμίζουμε τη γη που μας θρέφει.
Σε πιλοτική φάση, το έργο εφαρμόστηκε στους Δήμους Αμυνταίου και Ελασσόνας. Μέσα από συνδυασμένες μετρήσεις πεδίου, εργαστηριακές αναλύσεις, δορυφορικά δεδομένα και πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο από κολάρα που τοποθετήθηκαν σε αιγοπρόβατα και τα οποία φέρνουν και δέκτες GPS, δημιουργήσαμε ένα χωρικά και χρονικά δυναμικό μοντέλο που καταγράφει τη βοσκοϊκανότητα, εντοπίζει περιοχές κινδύνου ερημοποίησης και προτείνει τις πλέον κατάλληλες εκτάσεις για βόσκηση. Όλα τα δεδομένα ενσωματώνονται σε ένα Γεωγραφικό Πληροφοριακό Σύστημα, στο οποίο έχουν πρόσβαση οι παραγωγοί μέσα από μια φιλική στη χρήση εφαρμογή για υπολογιστή και κινητό.
Τα αποτελέσματα είναι ενδεικτικά των διαφορών μεταξύ περιοχών αλλά και της σημασίας της ψηφιακής παρακολούθησης. Οι βοσκότοποι του Αμυνταίου αποδείχθηκαν σημαντικά αποδοτικότεροι σε ξηρή ύλη από εκείνους της Ελασσόνας, επιτρέποντας μεγαλύτερη διάρκεια βόσκησης ανά στρέμμα. Παράλληλα, με τη χαρτογράφηση της κίνησης των κοπαδιών, των διαδρομών τους και των μοτίβων συμπεριφοράς, καταγράψαμε με ακρίβεια την ένταση χρήσης κάθε βοσκήσιμης γης. Η παρακολούθηση με δείκτες που εκτιμούν την ανάπτυξη της βλάστησης (Normalized Difference Vegetation Index – NDVI), την υγρασία στο έδαφος (Normalized Difference Water Index – NDWI) και το γυμνό έδαφος (Bare Soil Index – BSI) έδειξε καθαρά πού υπάρχει ανάπτυξη βλάστησης, υγρασία ή γυμνό έδαφος — και άρα πού πρέπει να υπάρξει παρέμβαση ή περιορισμός.
Πέρα από τα δεδομένα που αναφέραμε, τα κολάρα έχουν και μια επιπλέον, εξαιρετικά σημαντική συνεισφορά στη μείωση των τυχόν απωλειών ζωικού κεφαλαίου, καθώς μπορούν να στέλνουν ειδοποιήσεις στους χρήστες αν κάποιο αιγοπρόβατο βγει εκτός προκαθορισμένων- οριοθετημένων περιοχών. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κολάρα είναι κατασκευασμένα με τρόπο ώστε να επιδεικνύουν υψηλή αντοχή σε δυσχερείς περιβαλλοντικές συνθήκες, ενώ διαθέτουν μπαταρίες μεγάλης διάρκειας, που εξασφαλίζουν λειτουργία μηνών με μία μόνο φόρτιση.
Το Παρατηρητήριο δεν είναι απλώς ένα τεχνολογικό έργο. Είναι μια πρόταση για το πώς μπορούμε να συνδέσουμε την επιστήμη με τις πραγματικές ανάγκες της υπαίθρου. Η συνεργασία του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΓΕΩΤ.Ε.Ε.) και των τοπικών συνεταιρισμών αποτελεί υπόδειγμα συλλογικής προσπάθειας. Το πιο κρίσιμο όμως είναι ότι δίνει στους παραγωγούς πρόσβαση σε εργαλεία που βελτιώνουν το εισόδημά τους, περιορίζουν τη σπατάλη πόρων και προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον.
Σε μια εποχή που η επισιτιστική ασφάλεια και η κλιματική αλλαγή συνιστούν παράλληλες προκλήσεις στις οποίες κάθε χώρα αλλά και κάθε τοπική κοινωνία καλούνται να απαντήσουν ταυτόχρονα, ο συνδυασμός ψηφιακών τεχνολογιών και γεωργικής γνώσης είναι το κλειδί. Και αυτό γιατί μας προσφέρουν τα δεδομένα που χρειαζόμαστε, προκειμένου να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε λύσεις που θα συνδυάζουν την επιστημονική γνώση και τα δεδομένα, τις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Το Γεωχωρικό Ψηφιακό Παρατηρητήριο είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση: όχι μόνο για την επιστήμη, αλλά και για την πράξη.
Το Επιχειρησιακό Σχέδιο (Ε.Σ.) “Γεωχωρικό ψηφιακό παρατηρητήριο παρακολούθησης & αξιολόγησης Βοσκοτόπων” Μ16ΣΥΝ2-00004, στο οποίο συμμετέχει το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΓΕΩΤ.Ε.Ε.) ως εταίρος, υλοποιείται στο πλαίσιο του Μέτρου 16 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (Π.Α.Α.) 2014-2020 του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης «Ε.Γ.Τ.Α.Α.».
